تداوم نهضت
تظاهرات تبریز و کشتار مردم بیدفاع آن شهر، بازتاب وسیعی در شهرهای ایران داشت. سایر علما و روحانیون قم، تهران و مشهد با صدور اعلامیههایی چهلم شهدای تبریز را عزای عمومی اعلام کردند. به همین مناسبت در شهرهای تهران، اصفهان، آبادان، آباده، قزوین، کاشان، بابل، تبریز، جهرم و یزد تظاهرات ضد شاه صورت گرفت.
در روز 10 فروردین 1357 در شهرهای مذکور بار دیگر میان پلیس و مأمورین مسلح درگیریهائی رخ داد و جمعی مقتول و مجروح و بازداشت شدند. شهر یزد در چهلم شهدای تبریز در این درگیری و حمله پلیس و مقاومت قهرمانانه سهم بیشتری داشت. در واقع چهلم شهدای تبریز در یزد، فاجعه دیگری بود که پس از فاجعه قم و قیام خونین مردم تبریز روی داد.
به دنبال اطلاع از حوادث ناگوار یزد و شهرهای دیگر در 20 فروردین زندانیان سیاسی قزل حصار اعتصاب غذا کردند و دانشجویان دانشگاه تهران، اصفهان، پلیتکنیک و ملی دست به تظاهرات زدند. در 23 فروردین دانشجویان دانشگاه تبریز به عنوان همبستگی با دانشجویان تهران تظاهرات کردند که طی آن یک دانشجو به شهادت رسید.
در آمریکا جوّ حاکم چنان گرایشی به شاه داشت که هیچ نشریه معتبری ـ غیر از بعضی روزنامههای محلی و کم تیراژ ـ حاضر به چاپ مطالب دانشجویان نشد
وسایل تبلیغاتی وابسته به رژیم تلاش میکردند تا وانمود کنند قیام مردم تبریز بهیچوجه جنبه ایرانی و مذهبی نداشته و از سوی نیروهایی که در آن سـوی مرزهـا به سـر میبرند سازماندهی شده است
امام در سخنرانی که در 23 اردیبهشت 1357 با حضور جمعی از طلاب، روحانیون و جمعی از ایرانیان مقیم عراق در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف ایراد فرمودند کشتار بیرحمانه اواخر سال 56 و اوایل سال 57 را بشدت محکوم کردند و بشارت دادند که «...اینها مصیبتهای ماست و بشارتها؛ در همة اینها بشارت است: بشارت پیروزی ملت، بشارت قطع ایادی اجانب ان شاءالله، بشارت قطع این دودمان و رفتن اینها از این مملکت یا از این عالم. اینها همه بشارت است و مردم باید قوی، دلخوش و بیهراس باشند.»
امام خمینی با اشاره به ترفند جدید شاه، که در عین ادامه کشتار، اظهار ندامت می کند میفرمایند. «توبة تو مرگ است؛ توبه گرگ، مرگ است.» و حمایت آمریکا را علت استمرار جنایات شاه معرفی میکنند و در پایان با تأکید بر پیشتازی حوزه علمیه قم و روحانیت در نهضت اخیر، و ضرورت وحدت تمام قشرها و پرهیز از حزب گرایی، همگان را به رفتن زیر لوای «حزب الله» فرامیخوانند.»
از ویژگیهای بسیار مهم این سخنرانی توجه و تأکید امام بر لزوم سازماندهی مسائل مبارزه در حوزهها و ایجاد تشکیلات و ارتباط تشکیلاتی بین روحانیت و حوزههای علمیه برای پیشبرد مبارزه است و این سخنان باعث شد در شیوه ادامه مبارزه در داخل کشور روشهای جدیدی بکار گرفته شود.
امام در این رابطه میفرمایند:
«حالا که ایران قیام کرده است... بینظام نباید باشد، روابط باید باشد بین حوزه قم، حوزه تهران و همه شهرستانها. روابط میخواهد، سازمان باید بدهید به این قیام.»
بازتاب قیام مردم تبریز، قم، یزد در تفاسیر رادیو بی.بی.سی
امل چارلتن: «... امروزه شاه مردی است که در مخمصه افتاده و حیات سلسله پهلوی که وی تلاش میکرد به آن اهمیت افسانهای یکی از دودمانهای باستانی را بدهد اینک در خطر افتاده... رشد آزاد و طبیعی زندگانی سیاسی وجود نداشت و حالا که شاه با این حقیقت تلخ و ترسناک روبرو شده که گروههای پرقدرتی از مردم به وی پشت کرده و علیه او بپاخاستهاند خلأ مهیب و ترسناک موجود در صحنه سیاسی ایران، تلاشهای وی را برای جبران بزرگترین اشتباهات گذشته با شکست روبرو میسازد...»
کاترین دیویث: «... این عزاداری بر اساس سنن اسلامی در شب چهلم مرگ آن دسته از مردمی که بیش از یک ماه پیش در شورشهای ضددولتی شهر تبریز کشته شده بودند برپا شد، خود شورشهای تبریز به خاطر چهلمین روز کشته شدن عدهای دیگر از تظاهرکنندگان ضددولتی بود که در شهر مذهبی قم به دنبال تیراندازی نیروهای پلیس جان خود را از دست دادهاند. این تظاهرات زنجیرهای در ایران که در فواصل چهل روزهای رخ داده به دنبال انتشار یک مقاله در روزنامه ای آغاز شد که در آن به شدت به ایتالله خمینی یکی از رهبران مذهبی که در تبعید به سر میبرد حمله شده بود.
تظاهرات طرفداران او که به دنبال انتشار مقاله آغاز شد کم کم وسعت بیشتری یافت و عاقبت به عاملی برای حمله به دولت ایران و سیستم حکومتی که تظاهرکنندگان آن را حکومت یک نفری شاه میخوانند تبدیل شد...»
خانم لیز ترگود وابسته به روزنامه گاردین: «میتوان گفت کـه ناآرامیهای کنونی با مقالهای در یکی از مطبوعات تهران آغاز شد که در آن از ایتالله خمینی انتقاد شده بود... از چنین آغاز کوچکی برخوردی عظیم میان شاه و روحانیون قدرتمند ایران آغاز شد. آخرین دور این برخوردها این هفته صورت گرفت... تظاهرات به درخواست رهبران مذهبی صورت گرفت که درخواست کردند که بازارها بسته و مردم در مساجد جهت تعزیه چهلم کسانی گرد ایند که چنین برمیاید چهل روز پیش در یزد کشته شدهاند. جریان یزد هم در چهلم کسانی پیش آمد که در تبریز کشته شده بودند و جریان تبریز هم در چهلم کسانی به وقوع پیوست که در قم کشته شده بودند. پیوستن مجدد جامعه روحانیت به جرگه مخالفان دولت از نظر سیاسی برای دولت خطرناک است. جامعه روحانیت، بزرگترین خطر در ظرف 15 سال اخیر برای شاه محسوب
میشود. اما موضوعات اینک چندان در هم پیچیده شده و از احساسات سرچشمه میگیرد که هر عزای چهلم کوچکی هم کـه برگـزار میشود بالقوه ممکن است به بحرانی ملی بدل شود.»
نامة روحانیون
روحانیون تبریز در نامهای به ارتشبد شفقت مقامات حکومتی را به پیروی از مراجع دینی ملزم دانستند و طی اعلامیهای دخالت مأمورین شاه در تظاهرات آرام مردم و به خاک و خون کشاندن مردم شهر را تقبیح کردند.
از سوی جمعی از روحانیون تهران نیز اعلامیهای خطاب به ایات عظام و علمای تبریز درباره قیام مردم این شهر منتشر شد. در این اعلامیه که امضای گروهی از روحانیون از جمله، سیدمهدی امام جمارانی، محمدرضا باهنر، سیدمحمد حسینی بهشتی، اکبر حمیدزاده دانش آشتیانی، حسین درچهای، سیدهاشم رسولی، مهدی کروبی، فضل الله محلاتی، مرتضی مطهری، محمد مفتح، موسوی اردبیلی، موسوی خویینی، مهدوی کنی، ناطق نوری و... به چشم میخورد، ضمن ارج نهادن به اقدام دلیرانه علمای معظم و مردم شرافتمند تبریز آمده بود: «اقدام دلیرانه علمای معظم و مردم شرافتمند تبریز... با کمال تأسف به دست عمال حکومت به حادثه خونینی مبدل شد و تلفات و خسارات فراوان به بارآورد. دستگاههای تبلیغاتی میکوشند این مبارزه مقدس آقایان علما و مردم غیور و مسلمان تبریز را تحریف کرده و به گونهای که میخواهند وانمود کنند، ولی مردم آگاه ایران به ماهیت الهی مبارزه خویش آگاهند و هرگز فریب دستگاههای دروغپرداز حکومتی را نخواهند خورد.»

عکس العمل شاه و اعطای آزادی سیاسی
یکی از اسناد لانه جاسوسی قیام تبریز را عظیمتر از قیام قم دانسته و احتمال تظاهرات دیگری را نیز میدهد. اما با وجود این نشانههای آشکار تزلزل رژیم شاه، دولت آمریکا بر حمایت همهجانبهاش از رژیم او بیشتر تأکید میکرد.
سولیوان، سفیر آمریکا در ایران یازده روز پس از قیام تبریز در یک سخنرانی در شهر سانفرانسیسکو با حضور ایرانیان حاضر در جلسه به لوث کردن نهضت اسلامی و حمایت از رژیم شاه پرداخت و گفت: «اصلاحات ارضی و شرکت بانوان در امور اجتماعی ایران، موجب شده که مخالفتهایی از جانب فئودالهای سابق و مرتجعین مذهبی ابراز شود و به علت آزادیهای اجتماعی در ایران، بالطبع در وقایع اخیر تبریز، مقامات انتظامی دخالت نکردهاند تا جائیکه متأسفانه در تظاهرات تبریز خسارتهای زیادی وارد آمده است.
سفیر انگلستان در ایران که با شاه روابط بسیار نزدیکی داشت پس از قیام تبریز که زنگ خطر سقوط رژیم شاه را شنید به ملاقات شاه رفت تا نظر او را نسبت به خطر فزاینده جلب نماید. وی پیرامون نظر شاه مینویسد:
«شاه از کمونیستها و عناصر رادیکال که در میان دانشجویان رخنه کرده بودند یا جبهه ملی و احزاب سیاسی قدیمی وحشت نداشت بلکه تنها مایه نگرانی او روحانیون بودند که آنها را کینهتوزترین دشمنان خود میدانست و چون از نیروی آنها در حرکت دادن تودهها آگاه بود از آنان حساب میبرد...»
روحانیون نه حاضر بودند با رژیمی که آنرا به رسمیت نمیشناختند همکاری کنند و نه قابل خریداری از سوی این رژیم بودند. رژیم و روحانیت در برابر هم قرار گرفته بودند.
سفیر انگلستان: «شاه از کمونیستها و عناصر رادیکال که در میان دانشجویان رخنه کرده بودند یا جبهه ملی و احزاب سیاسی قدیمی، وحشت نداشت. بلکه تنها مایه نگرانی او روحانیون بودند که آنها را کینهتوزترین دشمنان خود میدانست و چون از نیروی آنها در حرکت دادن تودهها آگاه بود از آنان حساب میبرد...»
شاه یکماه پس از قیام تبریز در سخنرانی خود در آبادان به «اعطای آزادی سیاسی» از جانب خود اشاره کرد و برای اثبات مدعای خود، در سالروز تولد رضاخان 348 تن از زندانیان سیاسی را آزاد کرد. دستگاه تبلیغاتی رژیم نیز درصدد انحراف اذهان از نهضت ضدشاه مردم قم و تبریز برآمد و اعلام کرد که در تبریز بزرگترین کارخانه تولید اتومبیل سوئدی «ولوو» احداث میشود و مدتی بعد نیز دستور مبارزه با گرانفروشی و دستگیری گرانفروشان از سوی شاه صادر شد و متعاقب آن مبارزه با بوروکراسی در ادارات اعلام گردید.
جمع بندی:
انقلاب اسلامی رودخانه خروشانی است که فراز و نشیبهای زیادی دارد، یکی از این فراز و نشیبها قیام 29 بهمن تبریز بود. این قیام یکی از حلقه های زنجیره تشدید روند انقلاب اسلامی است که ارتباط ناگسستنی با قیام مردم قم و قیام حماسهآفرینان یزد و جهرم دارد که سرانجام این قیامها باعث به ثمرنشستن حکومت جمهوری اسلامی و از بین رفتن ظلم و جور رژیم شاه گردید. نتایج قیام تبریز موضوع مشترک همه این قیامهاست که به مواردی از آن اشاره میشود:
- آشکار گردیدن واقعیت سیاست حداکثر آزادی شاه و حقوق بشر کارتر.
- رو در رو قرار گرفتن مردم نه تنها با حکومت بلکه با اساس سلطنت و نهاد رژیم، به طوری که بعد از قیام مردم قم و تبریز شعار «مرگ بر شاه» در اکثر شهـرهای ایران داده میشد. بنا بر نقل برخی از منابع در تبریز بود که برای اولین بار شعار «مرگ بر شاه» شنیده شد.
ـ مقبولیت و محبوبیت روزافزون زعامت سیاسی و مذهبی امام خمینی، همان چیزی که رژیم برای مقابله با آن به نشر مقاله توهینآمیز دست یازیده بود.
ـ دشمنی و مبارزه با امپریالیسم آمریکا و عوامل وابسته به صهیونیسم جهانی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی
ـ قیام 29 بهمن تبریز راهگشای قیام بعدی مردم دیگر شهرها شد و شاه این واقعیت را دریافت که اگر در قیام قم با چند هزار طلبه طرف بود، اینک با تعداد بی شماری از مردم طرف است که علمای خود را بر رهبری شاه ترجیح میدادند.
تداوم انقلاب ـ کشتاری که در تبریز صورت گرفت، فرصت را برای برگزاری مراسم سوگواری چهلمین روز درگذشت کشتهشدگان مهیا ساخت.
نهضتی که پس از قیام قم در تبریز تداوم یافته بود از حرکت بازنایستاد، و این خـود پایهگذار سوگواریهای بعدی شد، چون در هر اعتراض تازه عده دیگری کشته میشدند، سلسله ناگسستنی از چنین مبارزات بوجود آمد.
تقارن چهلم شهدای تبریز با هجوم نیروهای اسرائیل به جنوب لبنان و شهادت تعداد زیادی از مسلمانان لبنان و بازتاب گسترده آن در ایران، ارتباط آرمانی هرچه بیشتر مردم ایران و لبنان و فلسطین را فراهم آورد، از اینرو علما و روحانیون عید سال 1357 را تحریم نمودند.
سرانجام ظهور سلسله قیام های مردم در جای جای ایران در گرامیداشت شهدای تبریز، یزد، جهرم و اهواز و... باعث گسترش نهضت و افشای بیشتر جنایات شاه و رودررویی مأموران رژیم و درگیری با آنها و در نتیجه نفرت و انزجار بیشتر مردم نسبت به شاه به عنوان عامل اصلی ظلم و جور گردید.
اهمیت مذهبی ـ سیاسی چهلمها در تاریخ انقلاب اسلامی بسیار بارز می باشد و در واقع زنجیرهای از رویدادهاست که این وقایع مقدماتی را به مرحله اوج نهضت یعنی انقلاب پیروزمند 22 بهمن 57 متصل ساخت.
منابع
1. زندگینامه سیاسی امام خمینی از آغاز تا هجرت به پاریس، محمدحسن رجبی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تابستان 1369.
2. اسناد انقلاب اسلامی، تهیه و تنظیم مرکز اسناد انقلاب اسلامی، جلد اول، چاپ اول، پاییز 1374 جلد دوم و سوم.
3. هفت هزار روز، تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، غلامرضا کرباسچی، ناشر بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، جلد دوم، بهار 1371.
4. روزشمار انقلاب اسلامی، واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران 1377، جلد دوم.
5. تاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی، محمد هاشمی تروجنی ـ حمید بصیرتمنش، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تابستان 1378.
6. حماسههای ملت به رهبری امام خمینی، ولیالله فوزی، چاپخانه علمیه قم.
7. اسناد انقلاب اسلامی، سیدحمید روحانی، سازمان تبلیغات اسلامی، جلد اول، زمستان 1369.
8 . کوثر: مجموعه سخنرانیهای امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، جلد اول، تابستان 1378.
9. صحیفه نور، مجموعه رهنمودهای امام خمینی، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، بهمن 61، جلد دوم.
10. روزها و رویدادها، هیأت نویسندگان دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی معظم کل قوا (علی بریدیزجی ـ محمدرضا مطیعان ـ مجید ترکاشوند) نشر رامین، جلد سوّم، پاییز 1378.
11. نهضت روحانیون ایران، علی دوانی، مؤسسه فرهنگی امام رضا(ع)، جلد هفتم.
12. صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، جلد سوم، 1378.
13. انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، کتاب سوم، تهران 1377.
14. ایران بین دو انقلاب، یرواند آبراهامیان، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، نشر نی.
15. حماسه 29 بهمن تبریز، علی شیرخانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول 1378.
16. روزنامه اطلاعات، ش 15544، 2/12/56.
17. روزنامه رستاخیز، ش 849، 3/12/56.
18. غرور و سقوط، آنتونی پارسونز، ترجمه منوچهر راستین، انتشارات هفته، تهران 1363.
19. انقلاب ایران به روایت رادیو بی.بی.سی، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، چاپ اول، زمستان 1372.
20. جنبش دانشجویی تبریز، رحیم نیکبخت، مؤسسه سوره، چاپ اول 1381.
21. تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی ایران، ع. باقی، نشر تفکر، تهران 1373.
22. ساواک و روحانیت، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، تهران 1371.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: